Nalatenschap en Erfbelasting – deel 1: erfbelastingbesparing

Nabestaanden kunnen te maken krijgen met erfbelasting. Dat kan Spaanse erfbelasting zijn, maar daarnaast kan ook sprake zijn van Nederlandse erfbelasting. Zijn er mogelijkheden tot erfbelastingbesparing?

Inleiding

Erfbelasting is bedoeld als een ‘voldongen feit’. Iets waar je geen invloed op kunt uitoefenen. Wie erft die betaalt en daarmee is de kous af. Maar zo is het dus toch niet. Er is wel degelijk iets aan te doen. Maar het gaat niet vanzelf. Je zult er energie in moeten stoppen. Allereerst in de voorbereiding. Dat wil zeggen: een slim testament, specifieke huwelijksvoorwaarden, of een goede schenkingsplanning. Maar ook in de afwikkeling, waarbij die goede voorbereiding volledig tot zijn recht komt en zo optimaal mogelijk wordt benut. Nederlanders in Spanje hebben bovendien specifieke mogelijkheden tot erfbelastingbesparing, zodat die energie zich uitbetaalt.

Erfbelastingbesparing door gebruik te maken van de wet

Dat die besparingsmogelijkheden er zijn is ondermeer het gevolg van de ‘rechtsstaat’ (wat geldt voor zowel Spanje als Nederland). Die heeft als doelstelling om willekeur zoveel mogelijk te voorkomen. Ook de fiscus is daardoor gebonden aan regels. Meer concreet voor de erfbelastingheffing betekent dit dat hetgeen iemand ontvangt wegens het overlijden van een ander in beginsel slechts kan worden belast als het – juridisch gezien – voldoet aan de definitie van een ‘verkrijging krachtens erfrecht’. Met andere woorden: het fiscale ‘volgt’ het juridische en niet andersom. Dit betekent dat met de inhoud van het testament de uiteindelijk verschuldigde erfbelasting kan worden beïnvloed: gunstig of nadelig! Let dus op: wat in Nederland gunstig zou uitpakken, kan in Spanje nadelig zijn, en andersom.

Erfbelastingbesparing via testament, huwelijksvoorwaarden en schenkingen

Een andere reden voor het bestaan van besparingsmogelijkheden ligt in het feit dat we onze nalatenschap vooraf in zekere mate zélf mogen organiseren. Hoe méér vrijheid de wet geeft om dit zélf te doen, hoe meer erfbelastingsbesparingsmogelijkheden er zullen zijn. In tegenstelling tot de wet van Spanje  (en van andere Europese landen) geeft de Nederlandse wet daartoe extreem veel vrijheid, vooral omdat aanspraken van kinderen kunnen worden uitgesteld tot het overlijden van de langstlevende echtgenoot. De echtgenoot heeft daarmee – ook Europees gezien – een unieke positie in het erfrecht.

Via testament: vrijstellingoptimalisatie en tariefoptimalisatie

De mogelijkheid om zélf allerlei slimme regelingen te verzinnen in testamenten (‘testeervrijheid’), maar ook in huwelijksvoorwaarden en schenkingsovereenkomsten (‘contractsvrijheid’), geeft specifiek de Nederlandse echtgenoten bijzondere instrumenten om erfbelasting te besparen, zonder dat de aanspraken van kinderen hierbij in de weg zitten. Andere nationaliteiten ontberen dit voordeel. De erfenis kan zó worden georganiseerd dat eerst de beschikbare erfbelastingvrijstellingen (in Spanje en/of Nederland) van de echtgenoot, de kinderen en eventueel ook de kleinkinderen optimaal worden benut (‘vrijstellingoptimalisatie’). Nederlandse notarissen noemen dit het ‘afvullen’ van de vrijstellingen. Als de nalatenschap niet helemaal ‘in die vrijstellingen past’, moet het restant van de nalatenschap zo gelijkmatig mogelijk over de erfgenamen worden verdeeld om het effect van het progressieve erfbelastingtarief zo veel mogelijk te ‘temperen’ (‘tariefoptimalisatie’). Dit alles kan met Nederlands erfrecht zonder dat daardoor de langstlevende echtgenoot de beschikking over de eigendommen kwijtraakt, mits de teksten van het testament nauw aansluiten bij de bepalingen van de Nederlandse wet. Met de Spaanse wet hebben we dan niets te maken.

Bijzondere vrijstelling voor Nederlanders in Spanje: 10 jaar ná emigratie

Nederlanders die langer dan 10 jaar geleden zijn geëmigreerd naar Spanje kunnen bij het organiseren van hun nalatenschap in hun testament bovendien rekening houden met een enorme extra erfbelastingvrijstelling. Eigenlijk is het geen échte vrijstelling, maar het effect is hetzelfde. Deze ‘vrijstelling’ is zó groot dat hij niet kan worden afgevuld. Alles wat je erin stopt is vrijgesteld voor de verkrijger, ongeacht de waarde. Dit is geen sprookje! De overledene, de erfgena(a)m(en), het vermogen en uiteraard het testament moeten dan wel aan specifieke voorwaarden voldoen.

Gesloten stelsel

Dat de Nederlandse wet zoveel vrijheid geeft om zelf allerlei regelingen te verzinnen voor in het testament betekent niet dat je zomaar wat kunt opschrijven. De Nederlandse wet stelt dwingend verplicht dat daarbij gebruik wordt gemaakt van een ‘gesloten stelsel’ van bouwstenen. De rechtsgevolgen van elk van die bouwstenen zijn minutieus in de Nederlandse wet vastgelegd. Vergelijk het met een programmeertaal. Alleen degene die kennis heeft van die ‘programmeertaal’ kan exact aangeven wat de rechtsgevolgen van het testament zullen zijn in een concreet aangegeven scenario (rechtszekerheid!). Internationale erfrechtdeskundigen (die rechtssystemen van verschillende landen vergelijken) noemen het Nederlandse erfrecht daarom wel ‘high tech’ recht. Mooi, genuanceerd, vrij, maar niet geschikt voor leken/niet-deskundigen om te gebruiken. Weet uw erfrechtadviseur in Spanje dit ook?

Conclusie

Iedereen begrijpt nu dat alle mogelijkheden tot erfbelastingbesparing slechts kunnen worden benut – en de risico’s van missers slechts kunnen worden voorkomen – als de teksten van testamenten en eventuele huwelijksvoorwaarden naadloos aansluiten bij de Nederlandse wettelijke bepalingen die deze mogelijkheden geven. En dat vervolgens de gekozen/gehanteerde juridische bouwstenen in zowel Nederland als Spanje ook daadwerkelijk de beoogde gevolgen hebben voor de erfbelasting. “Het fiscale volgt het juridische”. Daarmee wordt ook duidelijk dat een testament ‘naar Nederlands recht’ moet worden voorbereid en uitgelegd door de Nederlandse deskundige bij uitstek: de Nederlandse notaris. Hij moet dan wel van elke bouwsteen ook de erfbelastinggevolgen in Spanje kennen, zodat hij de erfenis optimaal kan spreiden en ook de aldaar geldende vrijstellingen/kortingen optimaal kan ‘afvullen’.

Volgende keer: erfbelastingbesparing bij de nalatenschapsafwikkeling.

13-11-2019

mr. R.L. (Renato) Zanardi, notaris in Nederland en estate planner in Spanje

Verzorgd door Hak & Rein Vos juridisch adviseurs en notarissen: notarissen in Nederland én erfrechtadviseurs gevestigd in Albir (Costa Blanca) en Marbella (Costa del Sol). Zie voor eerdere columns onze website www.erfrechtinspanje.nl.

Geïnteresseerden in dit onderwerp lezen ook:

–> Nalatenschap in Spanje, hoe zit dat?

–> Nalatenschap in Spanje – deel 1

–> Nalatenschap/erfenis in Spanje – deel 2

–> Nalatenschap en erfbelasting – deel 2: erfbelastingbesparing bij afwikkeling van de nalatenschap