Mag de langstlevende de kindsdelen opmaken?

Wanneer is dat wél zo, en wanneer niet? Bij de beantwoording van deze vraag maak ik onderscheid tussen de situatie dat de overledene in Nederland of Spanje woonde, en wel/geen testament heeft gemaakt.

De overleden ouder woonde in Nederland

Geen testament

Als de overleden ouder in Nederland woonde is de Nederlandse wet automatisch van toepassing. De langstlevende kan de kindsdelen opmaken als de langstlevende ouder geen stiefouder is. Dat een langstlevende stiefouder in beginsel de kindsdelen niet zomaar kan opmaken is het gevolg van de zogenaamde ‘wilsrechten’ van kinderen in een stiefoudersituatie. Door het inroepen van deze ‘wilsrechten’ kunnen de kinderen hun aanspraken veiligstellen, zodanig dat ‘opmaken’ niet meer tot de mogelijkheden behoort. Deze wilsrechten kunnen echter middels een testament (van de overleden ouder) worden uitgeschakeld (zie hierna).

Wel testament

Omdat de overleden ouder in Nederland woonde is de Nederlandse wet automatisch van toepassing en kan de langstlevende ouder de kindsdelen opmaken als de overleden ouder in zijn/haar testament – wat dit aspect betreft – niet is afgeweken van de Nederlandse wettelijke regeling of anderszins expliciet heeft geregeld dat de langstlevende dit kan. Als in het testament wordt aangesloten bij de wettelijke regeling (de zogenaamde ‘wettelijke verdeling’) en sprake is van een stiefoudersituatie, dan moeten de hiervoor reeds genoemde ‘wilsrechten’ van de kinderen in het testament zijn uitgesloten om het voor de langstlevende stiefouder mogelijk te maken de nalatenschap geheel voor levensonderhoud te kunnen aanwenden (‘te kunnen opmaken’).

De overleden ouder woonde in Spanje

Geen testament

Als de overleden ouder in Spanje woonde is in beginsel niet de Nederlandse wet maar de Spaanse wet van toepassing. De langstlevende ouder kan dan in geen geval de kindsdelen opmaken. De Spaanse wet geeft de kinderen vergaande aanspraken op de nalatenschap van de overleden ouder die niet kunnen worden ‘overruled’ door het testament van de overleden ouder, ongeacht of de langstlevende ouder een ‘eigen ouder’ of een stiefouder is.

Wel testament

Zoals hiervoor reeds opgemerkt: als de overleden ouder in Spanje woonde is in beginsel niet de Nederlandse wet maar de Spaanse wet van toepassing, tenzij de overleden ouder in zijn/haar testament heeft aangegeven dat de Nederlandse wet van toepassing wordt verklaard op zijn/haar nalatenschap (‘rechtskeuze’). Als een dergelijke rechtskeuze in het testament is opgenomen geldt dus weer de Nederlandse wet en geldt dus ook weer dat de langstlevende ouder de kindsdelen kan opmaken als de overleden ouder in zijn/haar testament – wat dit aspect betreft – niet is afgeweken van de Nederlandse wettelijke regeling of anderszins expliciet heeft geregeld. Zoals hiervoor ook al opgemerkt: als in het testament wordt aangesloten bij de wettelijke regeling (de zogenaamde ‘wettelijke verdeling’) en sprake is van een stiefoudersituatie, dan moeten de hiervoor reeds genoemde ‘wilsrechten’ van de kinderen in het testament zijn uitgesloten om het voor de langstlevende stiefouder mogelijk te maken de nalatenschap geheel voor levensonderhoud te kunnen aanwenden (‘te kunnen opmaken’).

Extra aandachtspunten in het geval de langstlevende (stief)ouder in Spanje woont

Dat de langstlevende ouder in voornoemde gevallen de kindsdelen kan opmaken is in zijn algemeenheid meestal het gevolg van het feit dat de kinderen in die gevallen hun kindsdelen (slechts) ontvangen in de vorm van een vordering op de langstlevende (stief)ouder. Met andere woorden: de langstlevende (stief)ouder kan de kindsdelen levenslang schuldig blijven. Als de langstlevende vervolgens alles opmaakt, hebben de kinderen niets meer aan hun vordering.

De situatie dat de langstlevende (stief)ouder alles heeft opgemaakt zullen we niet zo snel tegenkomen (je weet immers niet wanneer je overlijdt), maar een langstlevende (stief)ouder zou feitelijk best ver kunnen komen als dat ook daadwerkelijk de opzet is.

Er zijn dan ook zeker situaties denkbaar dat het zeer moeilijk wordt voor een kind om het kindsdeel (de erfrechtelijke vordering) daadwerkelijk te incasseren na het overlijden van de langstlevende (stief)ouder. Dat zal vooral het geval zijn als dit kind uiteindelijk blijkt geen erfgenaam te zijn van de langstlevende (stief)ouder. Het is dan ook niet voor niets dat de Nederlandse wetgever – voor stiefoudersituaties – de hiervoor meermaals genoemde ‘wilsrechten’ in het leven heeft geroepen. Deze wilsrechten worden echter in langstlevende testamenten meestal ‘standaard’ uitgeschakeld (expliciet of impliciet). Als dat het geval is en het kind van de overleden ouder uiteindelijk blijkt niet tevens erfgenaam te zijn van de langstlevende (stief)ouder, dan kan dit kind slechts in hoedanigheid van schuldeiser in de nalatenschap van de langstlevende (stief)ouder optreden om die erfrechtelijke vordering te incasseren/verhalen. Als de langstlevende (stief)ouder in Spanje woont blijkt dat echter een stuk ingewikkelder te zijn. Hoe dat komt? Daar kan een Spaanse advocaat u alles over vertellen. ‘Recht hebben’ is niet altijd het zelfde als ‘Recht krijgen’. Dat geldt des te meer als het incasseren van deze – in de ogen van de Spanjaarden – zeer vreemde vordering (die is gebaseerd op de Nederlandse wet) feitelijk of in rechte geheel in Spanje moet plaatsvinden.

Als de langstlevende in Spanje zal blijven wonen is dit dus duidelijk een extra aandachtspunt bij het maken van een langstlevende testament. Vooral in een stiefoudersituatie is er immers een reële kans dat het kind niet tevens erfgenaam is van de (langstlevende) stiefouder. Als een ouder een dergelijke situatie wil voorkomen is ‘maatwerk’ vereist.

22 januari 2020

R.L. (Renato) Zanardi, notaris in Nederland en estate planner in Spanje

Verzorgd door Hak & Rein Vos juridisch adviseurs en notarissen: notarissen in Nederland én erfrechtadviseurs gevestigd in Albir (Costa Blanca) en Marbella (Costa del Sol). Zie voor eerdere columns onze website www.erfrechtinspanje.nl en zie onze advertentie elders in dit blad.