LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 4: rekening en verantwoording.

Ouderen kunnen tegenwoordig zelf veel doen om financiële uitbuiting te voorkomen  door in een levenstestament vast te leggen wie je financiën mag beheren als je dat niet meer zelf kunt. Het vastleggen van de verplichting om diegene periodiek rekening en verantwoording te laten afleggen is daarbij essentieel. De Costa Blanca telt de hoogste concentratie 65-plussers van Europa. Met zo ontzettend veel ouderen is het niet verwonderlijk dat er ook personen ‘tussendoor lopen’ die naar dit gebied zijn gekomen om hiervan misbruik te maken, óf hier al wonen en die verleiding niet kunnen weerstaan om hier zelf beter van te worden. De navolgende casus is in de kern op waarheid gebaseerd. De personen en omschrijvingen zijn fictief.

Casus
Fokko Uiver, een van de eerste na-oorlogse gezagvoerders van de KLM, kon bogen op een glansrijke carrière, en genieten van een astronomisch pensioen. Na het overlijden van zijn echtgenote bracht hij zijn laatste levensjaren door in een eerste-lijns appartement in Altea. Hij was 92 toen hij overleed. Zijn echtgenote kon geen kinderen krijgen. Erfgenamen waren wat neven en nichten, kinderen van een broer en zuster.
Fokko was al jaren lang slecht ter been, en liet alles wat hij nodig had gewoon aanrukken. Hij had een dame voor zijn boodschappen, zijn avondeten werd gebracht door het restaurant onderin het appartementengebouw waar hij woonde, en zijn administratie werd gedaan door een gestor die hem periodiek thuis bezocht. Als hij de deur uitging belde hij een taxi en liet zich brengen waar hij wilde zijn.
Zijn geestelijke en fysieke gesteldheid gingen de laatste jaren langzaam maar zeker achteruit, zodanig dat uiteindelijk het geld voor de boodschappen door de dame zelf gepind werd met zijn pinpas, de gestor de administratie zonder overleg in orde maakte, en Fokko uiteindelijk zijn huis niet meer uitkwam.
Na het overlijden van Fokko zag de notaris in de afschriften dat er – naast de gebruikelijke incasso’s – vreemde bedragen waren afgeschreven. Zo zag hij dat er – naast de periodieke afschrijvingen van het restaurant onderin het gebouw – etentjes waren betaald elders aan de Costa. Zijn nieuwsgierigheid was gewekt en hij zette zijn onderzoek voort. Tot zijn grote verbazing ontdekte hij op een afschrift dat er een bedrag van 240.000 euro was overgeschreven naar de bankrekening van een ander. Lang verhaal kort: verdergaand onderzoek leerde dat dit bedrag door een medewerker van Fokko’s huisbank ‘op eigen initiatief’ was overgeboekt naar de rekening van zijn eigen vader in een ander Europees land. De notaris en de familie hebben onmiddellijk een advocaat ingeschakeld en een rechtszaak was het resultaat. De bankmedewerker en zijn vader zijn uiteindelijk weggekomen met het verhaal dat Fokko met het betaalde bedrag had voldaan aan de overeengekomen aanbetaling op het Spaanse huis van de vader. Fokko zou zogenaamd voornemens zijn geweest om dit huis te kopen zo luidde de verklaring. Fokko heeft het huis uiteraard niet afgenomen en daarmee was zijn recht op het bedrag vervallen.

Rekening en verantwoording

Om de fysieke en/of geestelijke onbekwaamheid te ondervangen wordt in de praktijk vaak gekozen voor een volmacht. Uit de praktijk blijkt echter regelmatig dat een dergelijke eenzijdige volmacht uitnodigt tot misbruik, welk misbruik dan een aanvang kan neemt zodra de volmachtgever het zelf allemaal niet meer kan volgen. Deze wantoestanden worden enigszins in de hand gewerkt door het feit dat de wet geen algemene regeling kent die op de gevolmachtigde een verantwoordingsplicht legt.

Levenstestament

De casus van Fokko speelde bijna acht jaar geleden, en destijds was een ‘levenstestament’ nog niet alom bekend. Ouderen kunnen tegenwoordig echter zelf veel doen om financiële uitbuiting te voorkomen*, onder andere door in een dergelijk levenstestament vast te leggen wie je financiën mag beheren, en hoe, als je zelf te ziek of te kwetsbaar bent om dat te doen.

* zie ook www.zorgeloosouder.es

‘Levenstestament’ is echter geen eenduidige juridisch begrip, en in zekere opzichten zelfs een ongelukkig gekozen term. Een levenstestament is namelijk niet louter een (geïsoleerde) volmacht in de zin van een eenzijdige bevoegdheidsverlening. De ‘gevolmachtigde’ die krachtens een levenstestament de hierin omschreven rol op zich neemt gaat namelijk tevens een overeenkomst tot opdracht/lastgeving aan, en aanvaardt daarmee een opdracht tot belangenbehartiging. De in dat kader nog steeds gebruikelijk gehanteerde term ‘gevolmachtigde’ dekt de lading dan eigenlijk niet meer, hij is veel te eng. Veel beter zou zijn om in het geval van een levenstestament te spreken van ‘belangenbehartiger’, ‘levensexecuteur’, of ‘mantelzorger’. Ik denk dat gebruikmaking van die terminologie het publiek (en wellicht ook de ‘gevolmachtigde’) meer bewust zou maken van de verplichtingen en verantwoordelijkheden die deze ‘belangenbehartiger’ op zich neemt.

Rekening en verantwoording in Spanje

In Nederland hoort bij een overeenkomst van opdracht automatisch een verplichting tot het afleggen van rekening en verantwoording. Maar ook daar, en zeker als u in Spanje woont, is het veel beter uw gevolmachtigde schriftelijk aan die verplichting te binden, waarin dan bijvoorbeeld ook kan worden voorzien in de aanwijzing van een ‘toezichthouder’ aan wie de gevolmachtigde rekening en verantwoording moet afleggen indien u daartoe niet meer in staat bent. Als u geen toezichthouder aanwijst is het in ieder geval verstandig om schriftelijk vast te leggen dat de gevolmachtigde verplicht is aan de erfgenamen rekening en verantwoording af te leggen over de periode dat u niet meer in staat was om dit zelf te doen. Zonder die toevoeging is er namelijk geen wettelijke bepaling waarmee ‘de belangenbehartiger’ daartoe kan worden gedwongen!

Fijne feestdagen en alvast de allerbeste wensen voor het nieuwe jaar! Tot 11 januari 2018, met een nieuwe column over ‘slim schenken’!

21 december 2017

mr. R.L. (Renato) Zanardi, notaris in Nederland en estate planner in Spanje

Zie ook:

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 5: estate planning III (vervolg)

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 5: estate planning II (vervolg)

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 5: estate planning

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 3: méér dan een volmacht

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 2: verkoop woning en wilsonbekwaamheid

> LEVENSTESTAMENT IN SPANJE – deel 1: inleiding