Erfrecht in Spanje in Coronatijd – Hak & Rein Vos juridisch adviseurs en notarissen

Na weken van lockdown pakken verschillende bedrijven de draad weer voorzichtig op. Voor elk van die bedrijven heeft de lockdown en het Covid-19 virus een eigen effect op de wijze waarop de werkzaamheden voortaan moeten worden uitgevoerd. In een vraaggesprek met mr. R.L. Zanardi van HAK & REIN VOS juridisch adviseurs en notarissen vertelt hij hoe zijn advieskantoor in Albir en het hoofdkantoor (het notariskantoor) in Nederland omgaan met deze problematiek, en hoe de toekomst van zijn dienstverlening er uit zal zien.

We weten dat de wijze waarop in Nederland met het Covid-19 wordt omgegaan (een ‘intelligente lockdown’) anders is dan in Spanje. Hoe gaat het Nederlandse kantoor om met de problematiek en wat heeft dit voor gevolgen voor de klanten die in Spanje wonen of een tweede huis hebben in Spanje?

Op het hoofdkantoor in Lelystad gaan de (advies)gesprekken en het passeren van notariële akten voor onze cliënten met bezit in Spanje gewoon door. Vanzelfsprekend hebben we het dan over echtparen of alleenstaanden die in Nederland verblijven tijdens de lockdown. Het gaat dus met name over cliënten met een tweede woning in Spanje. We zien dat deze mensen, na een korte periode waarin zij enigszins gewend moesten raken aan de situatie, vanuit alle hoeken van het land de reis naar ons hoofdkantoor weer durven te maken. Daarnaast zien we ook wel wat vaker dat Nederlandse collega-notarissen (gevestigd in de Nederlandse woonplaats van de cliënt) ons weten te vinden als zij een dossier hebben waarin Spaans onroerend goed een rol speelt. We nemen dan als het ware naast hem/haar plaats als adviseur waar het gaat om de juridische en fiscale aspecten van het Spaanse bezit. Helaas kunnen daarentegen de Nederlanders die al dan niet als resident momenteel in Spanje verblijven ons hoofdkantoor momenteel niet bereiken als dat oorspronkelijk wel de bedoeling was.

Bij de ontvangst van cliënten op ons hoofdkantoor in Lelystad nemen wij uiteraard de meest stringente voorzorgs- en hygiënemaatregelen in acht. Zo laten wij cliënten in de auto wachten totdat Judy Tromp (mijn collega ‘Spanje-notaris’ in Lelystad) hen in haar zeer ruime kamer kan ontvangen, waarna zij dus rechtstreeks die kamer in kunnen lopen, en niet eerst in de wachtkamer hoeven plaats te nemen. Bij de wat oudere (kwetsbare) cliënten zijn wij er zelfs toe over gegaan om de akte te passeren terwijl zij in de auto zaten met een van de ramen open. De akte werd dan door Judy Tromp op de motorkap getekend. Gelukkig was het in Nederland vaak mooi weer de afgelopen maanden.

We zijn natuurlijk ook erg benieuwd hoe juist het Spaanse kantoor in Albir de strenge Spaanse lockdown is doorgekomen. Kon je überhaupt nog wel iets betekenen voor de Nederlanders in Spanje?

Op ons advieskantoor in Albir hebben we gelukkig ook niet hoeven stil te zitten, maar de advisering op het gebied van nalatenschapsafwikkeling, testamenten, levenstestamenten, huwelijksvoorwaarden, samenlevingsovereenkomsten, schenkingen enzovoorts kon natuurlijk nog slechts via e-mail, telefoon of beeldbellen plaatsvinden. Daarbij hadden we soms ook te maken met de specifieke situatie die hier in Spanje speelt. De Nederlanders die permanent woonachtig zijn in Spanje zijn over het algemeen wat ouder en dus kwetsbaarder. We hebben te maken gehad met mensen die ziek zijn geworden en met spoed nog een testament wilden maken. In een paar gevallen hebben we dat met de Spaanse notaris hier in Albir op kunnen lossen door de tekst van het testament of een aanvulling op hun bestaande Nederlandse testament tweetalig te maken, zodat dit testament vervolgens op zijn kantoor kon worden getekend. In één specifiek geval is de betreffende cliënt helaas overleden vlak vóór de datum die voor de ondertekening was gepland. In één ander specifiek geval hebben we de cliënt geholpen door een zogenaamd holografisch testament voor hem uit te schrijven. Hij heeft dit testament in handschrift overgeschreven en in aanwezigheid van twee getuigen getekend, terwijl mijn collega-notaris in Nederland – via een beeldbelverbinding – daarbij ‘aanwezig’ was, als derde getuige zeg maar. We overwegen om hiervan nog een proces-verbaalakte op te maken als extra bewijs. Zoiets noemen wij in Nederland een ‘holografisch testament’. Niet ideaal, maar het kon onder de betreffende omstandigheden echt niet anders. In tegenstelling tot in Nederland mag je in Spanje zo ook een testament maken zonder tussenkomst van een notaris. Het grote nadeel is echter dat na het overlijden een zware procedure volgt (onder leiding van een Spaanse notaris) die dient om het testament geldig (of ongeldig) te verklaren. 100% rechtszekerheid wordt met zo’n testament dus niet bereikt, en het zorgt dus ook nog eens voor extra gedoe in Spanje na het overlijden. Dat is een serieus nadeel van zo’n ‘holografisch testament’.

Ik begrijp dat jij als Nederlandse notaris op Spaans grondgebied zelf geen testamenten of andere notariële akte kan tekenen. Waar bestaan jouw werkzaamheden nog uit in Coronatijd?

We ervaren – ook los van de coronaproblematiek – een sterk toenemende vraag naar grondig en professioneel advies over de mogelijkheden die de Nederlandse wet geeft om de ‘Spaanse erfenis’ te regelen. Zoals bekend is één van onze speerpunten en specialiteiten hierbij: het leggen van de link met én tussen de Spaanse- en Nederlandse erfbelastingwetgeving, met als doel deze heffing zoveel mogelijk uit te schakelen of uit te stellen. Daar heb ik inmiddels tientallen artikelen over geschreven in jullie krant. De eerste adviesgesprekken over dit onderwerp kunnen gelukkig heel goed ook plaatsvinden via de telefoon of via beeldbellen (skype of een ander systeem), zodat in ieder geval met het adviestraject kon worden begonnen ondanks de lockdown in Spanje.

Daarnaast hebben wij veel lopende dossiers (met name nalatenschappen) waarin alle communicatie via e-mail en telefoon verloopt. Mijn medewerkers hier beschikken doorgaans over een volmacht van cliënten om in Spanje zaken namens hen te regelen bij officiële Spaanse instanties en de Spaanse notaris. Nogmaals: we hebben gelukkig niet stil hoeven te zitten.

Ik begreep eerder van jou dat jullie met ingang van 11 mei ook weer klanten mogen ontvangen op het Spaanse kantoor toch?

Ja, dat klopt. Vanaf 11 mei kunnen wij cliënten ook weer persoonlijk spreken op ons Spaanse kantoor in Albir. Vanzelfsprekend gebeurt dit dan ook met inachtneming van alle voorgeschreven voorzorgs- en hygiënemaatregelen. Dat is dan – als ik alle regels goed begrijp – alleen toegestaan voor alle cliënten van binnen de provincie Alicante. Maar als  cliënten dan van buiten het district ‘Marina Baixa’ komen (zeg maar: Benidorm, Altea, Villa Joyosa en de wijde omgeving daarvan), krijgen zij van ons een brief waarmee ze kunnen aantonen dat zij naar mijn kantoor op weg zijn als zij door de politie worden aangehouden. Dan mogen zij doorrijden als het goed is, omdat ik met mijn kantoor op grond van het desbetreffende lockdowndecreet behoor tot de groep van essentiële dienstverleners.

Waarom zijn die adviesgesprekken zo belangrijk als het bijvoorbeeld gaat om een testament. Je schrijft toch gewoon op wie die persoon tot zijn erfgenaam of erfgenamen wil benoemen?

Er is zoveel wat mensen niet weten. Nederlanders aan de Costa Blanca weten inmiddels wel dat je in je testament het Nederlandse erfrecht (de Nederlandse wet) van toepassing moet verklaren omdat je anders onder andere gewoon geen langstlevende testament kan maken. Maar als je eenmaal die Nederlandse wet in de eerste zin van je testament hebt vastgelegd en dus conform die Nederlandse wet in de rest van je testament je erfenis mag gaan organiseren, ook voor wat betreft je Spaanse bezittingen, geeft die Nederlandse wet je daarvoor ontzettend veel ruimte. Daar hebben de Spanjaarden écht geen idee van, en ook andere nationaliteiten niet trouwens. Die Nederlandse wet is daarin uniek. Alle macht ligt bij de langstlevende echtgenoot, en die kan – mits het testament hem/haar daarin de juiste bevoegdheden geeft – met die ruimte enorm veel voordelen behalen. Voor zichzelf en voor de kinderen. Maar je moet dan wel weten hoe je die ruimte precies moet gaan benutten voor jouw specifieke situatie. Daarbij zijn bijvoorbeeld de omvang en samenstelling van je vermogen, je gezinssamenstelling etc. van belang. Het feit dat je ook bezit hebt in Spanje en dat je kinderen in Nederland wonen (of elders in de wereld) is dan allemaal van belang voor de inhoud van het meest gunstige testament. Met het testament kan dan als het ware voor een groot deel vooraf worden bepaald hoe de uiteindelijke erfbelastingaanslag er uit zal gaan zien (zowel in Nederland als in Spanje). Maar je kunt daarmee bijvoorbeeld ook bereiken dat de langstlevende mag bepalen dat na het overlijden van de eerste echtgenoot een deel van het Spaanse bezit desgewenst alvast op naam van de kinderen wordt gesteld, met alle fiscale voordelen van dien. Elke keuze/strategie heeft zijn eigen rechtsgevolgen; zijn eigen minnen en plussen. Alle mogelijke scenario’s moet je dan met de mensen doorspreken. Dat gaat echt niet vanzelf. Een vooraf inventariserend adviesgesprek als eerste stap is dan essentieel. De conclusie van zo’n gesprek kan ook zijn dat een eenvoudig testament daarvoor volstaat. Nou, dan maken we gewoon een eenvoudig testament. Dat kan dan ook bij de Spaanse notaris worden getekend. We leveren dan de correcte tekst tweetalig bij die notaris aan en dan kan hij voor de handtekening zorgen.

Je maakt nu een opmerking die me nieuwsgierig maakt. Eenvoudige testamenten kunnen bij de Spaanse notaris worden getekend, en die ingewikkelde ‘slimme’ testamenten dan?

Die moeten gewoon in Nederland worden getekend. Dat kan niet anders. Een dergelijk testament zit vanwege de juridische en fiscale spitsvondigheden redelijk ingewikkeld in elkaar. Dat kan niet bij een Spaanse notaris. Bij hem ontbreekt de grondige kennis van het Nederlands erfrecht (de Nederlandse wet) die daarvoor nodig is. Mede daarom zit ik als Nederlandse notaris in Spanje. Dan kan het advies in ieder geval in Spanje alvast beginnen als de cliënten zich op dat moment in Spanje bevinden. Maar ik mag als Nederlandse notaris op Spaans grondgebied geen akten en dus ook geen testamenten passeren. Bovendien is het voor een soepele uitvoering – als het eenmaal zover is – veel beter als dit ‘slimme’ testament in het archief van de Nederlandse notaris ligt in plaats van bij de Spaanse. Niemand in Spanje hoeft dat testament dan te lezen. Het hoeft dan ook niet vertaald te worden. Dat voorkomt een hoop misverstanden en onnodige vragen en communicatie. Het testament is eigenlijk de enige akte die echt persoonlijk moet worden getekend. Alle andere akten, bijvoorbeeld nalatenschapsakten, kunnen ook bij volmacht worden getekend. Met een testament kan dat niet.

Betekent die laatste opmerking dat andere akten dan testamenten op je Nederlandse kantoor kunnen worden getekend terwijl je klant hier in Spanje verblijft?

Jazeker, en ook andersom trouwens. In het kader van nalatenschapsafwikkeling moet uiteindelijk namelijk ook een akte door een Spaanse notaris worden getekend. Als de betrokken personen (zoals bijvoorbeeld kinderen) dan in Nederland zitten, kunnen ze een door ons opgestelde tweetalige volmacht op ons Nederlandse kantoor tekenen zodat een van mijn medewerkers hier in Spanje namens hun kan tekenen bij de Spaanse notaris.

Is het niet dubbel werk als er zowel in Spanje als in Nederland akten moeten worden getekend in het kader van een nalatenschapsafwikkeling?

Ik snap wat je bedoelt, maar wat veel mensen niet begrijpen is dat de afwikkelingsakte die in Spanje wordt getekend alleen maar een sluitstuk is. De werkelijke afwikkeling wordt vastgelegd in de verklaring van erfrecht van de Nederlandse notaris en vervolgens in de daaropvolgende Nederlandse notariële akte waarin de algehele financiële afwikkeling, de eventuele geldstromen, de specifieke afspraken en alle regelingen betreffende de executeur, de erfgenamen, de legatarissen en andere hoofdrolspelers worden vastgelegd. Daarin wordt vervolgens ook vastgelegd dat het Spaanse onroerend goed en de eventuele Spaanse bankrekeningen op naam van een of meer van die betrokken personen moeten worden gesteld. Die verklaring van erfrecht leveren wij tweetalig bij de Spaanse notaris in en daarin kan de Spaanse notaris lezen wat hem te doen staat. Hij moet dan in zijn Spaanse akte bevestigen dat de tenaamstelling van die Spaanse bezittingen conform die verklaring van erfrecht moet worden gewijzigd in het eigendomsregister en bij de banken. De Spaanse akte is dus slechts een formaliteit. Juridisch inhoudelijk gezien levert die akte geen bijdrage. De erfgenamen zijn al eigenaar geworden. Dat is door de Nederlandse notaris al rechtsgeldig vastgelegd. Het moet alleen nog worden ‘gepubliceerd’ in het Spaanse eigendomsregister en in de administratie van de bank. Voor de tenaamstelling van de Spaanse bankrekeningen is zelfs geen Spaanse notariële akte nodig. Maar die bankrekening wordt daarin natuurlijk gewoon meegenomen als er ook Spaans onroerend goed is. Het hele traject kan trouwens via volmachten worden afgerond. Niemand hoeft naar Spanje te komen…

De handtekening van de Spaanse notaris onder jouw teksten is dus grotendeels een noodzakelijke formaliteit. In hoeverre heeft deze Spaanse notaris met die strenge lockdown-regels in Spanje te maken en in hoeverre heeft dit effect op jouw dienstverlening?

[HET ONDERSTAANDE IS INMIDDELS NIET MEER ACTUEEL; INSCHAKELEN VAN SPAANSE NOTARISSEN IS WEER ONBEPERKT MOGELIJK]

Het inschakelen van een Spaanse notaris wordt daardoor momenteel inderdaad nog enigszins belemmerd. Spaanse notarissen mogen wegens die regels slechts dienst verlenen als enige mate van spoedeisendheid kan worden aangetoond. Gelukkig worden gevoelens van bezorgdheid en ‘onveiligheid’ van cliënten serieus genomen (bijvoorbeeld in het geval van testamenten), al zal elk individueel geval met de Spaanse notaris moeten worden overlegd. Daar zorgen wij dan voor…

Voor vragen kunt u contact opnemen met mr. R.L. Zanardi (vestiging Albir; +34 965020254) of mr. J.T. Tromp (vestiging Lelystad; +31 320 247394).

13 mei 2020