Samenwonen ‘alsof’ gehuwd in gemeenschap van goederen

Publicatiedatum 20 november 2013.

De gemeenschap van goederen raakt waarschijnlijk uit de gratie in Nederland. Als het aan een kamermeerderheid van D’66, PvdA en VVD ligt zullen echtgenoten voortaan niet meer standaard in algehele gemeenschap van goederen zijn gehuwd. Thans dienen aanstaande echtgenoten die niet in gemeenschap van goederen gehuwd willen zijn voorafgaande aan het ‘ja-woord’ een akte van huwelijksvoorwaarden bij de notaris te tekenen. Voor echtgenoten die willen streven naar erfbelastingbesparing blijft de gemeenschap van goederen desondanks echter nog steeds het meest ideale systeem! Ook voor Nederlanders met bezit in Spanje is dat doorgaans zo.
Als het wetsvoorstel wordt aangenomen zullen ‘nieuwbakken’ echtgenoten voortaan dus juist een akte van huwelijksvoorwaarden moeten tekenen om voortaan in algehele gemeenschap van goederen te zijn gehuwd! Volgt u het nog? Da’s even wennen hè! Maar hoe zit het eigenlijk met samenwoners? Kunnen zij via een samenlevingscontract ook een gemeenschap van goederen in het leven roepen als dat voor de erfbelasting gunstig is? En zo ja, werkt het ook goed als er sprake is van Spaans bezit?

Ik schrijf dit natuurlijk niet voor niets. Er is namelijk nieuws te melden op dit vlak. De belastingdienst Den Bosch heeft namelijk schriftelijk laten weten dat zij het goedkeurt als samenwoners in Nederland in een samenlevingsovereenkomst opnemen dat tussen de partners (c.q. hun erfgenaam of erfgenamen) bij overlijden van een partner wordt afgerekend alsof zij in algehele gemeenschap van goederen waren gehuwd. Waarom zouden partners dit willen? Het antwoord is simpel: ‘spreiden = besparen’ als het gaat om erfbelasting. Als de oorspronkelijk ‘rijkste partner’ als eerste overlijdt zal hij door de werking van deze clausule bij zijn overlijden opeens minder rijk zijn, en zal er derhalve minder erfbelasting verschuldigd zijn. Dit zal vooral het geval zijn als er ook kinderen zijn.
In het notariële jargon wordt deze clausule het ‘alsof-beding’ genoemd. Maar let op: verwar het niet met een èchte gemeenschap van goederen. Een èchte gemeenschap van goederen maakt echtgenoten tezamen eigenaar van alle bezittingen. De woning van één partner wordt dan na het huwelijk voor de helft van de andere partner, om maar een voorbeeld te noemen. Het ‘alsof beding’ bevat echter slechts de verplichting tot verrekening van de waarden (‘alsof’ er een algehele gemeenschap bestond). De ‘andere partner’ wordt dan bij overlijden geen mede-eigenaar van de hiervoor bedoelde woning, maar krijgt slechts recht op uitkering van de halve waarde van (onder meer) die woning. Uitbetaling daarvan aan de langstlevende partner vindt dan plaats vanuit de nalatenschap van de overleden partner, als gevolg waarvan die nalatenschap uiteindelijk afneemt tot precies de helft van de som van de oorspronkelijke vermogens van beide partners.
Het ‘alsof-beding’ zal een populaire clausule worden in samenlevingsovereenkomsten, maar Nederlanders met bezit in Spanje moeten zich deze clausule niet laten aansmeren als een instrument ter besparing van Spaanse erfbelasting. In Spanje werkt de clausule juridisch wel, maar fiscaal niet. Exact zoals dat ook al gold voor het gelijkluidende ‘alsof-beding’ in huwelijksvoorwaarden dat we regelmatig aantreffen. Echtgenoten verkeren in dat geval desondanks vaak onterecht in de veronderstelling dat zij bij een overlijden worden geacht in gemeenschap van goederen te zijn gehuwd. Niets is minder waar. Nogmaals: een ‘alsof-beding’ is slechts een verrekenbeding, geen èchte huwelijksgemeenschap.
De vermogensverschuiving – van de rijkste naar de minst rijke partner – die op grond van de samenlevingsovereenkomst of de huwelijksvoorwaarden wordt veroorzaakt door het daarin opgenomen alsof-beding wordt in Spanje gewoon belast met erfbelasting omdat die verschuiving een direct gevolg is van het overlijden. In de regio Valencia (Costa Blanca) heeft een samenlevingsovereenkomst fiscaal sowieso geen enkele zin. Voor samenwoners die willen voorkomen dat hun langstlevende partner zwaar wordt belast met erfbelasting wegens het erven van het Spaanse huis (of de helft daarvan als het op 2 namen is aangekocht) is er nog steeds maar één oplossing: trouwen!

mr. R.L. Zanardi, Nederlandse notaris en estate planner in Spanje