DE LEGITIEME PORTIE VAN DE ECHTGENOOT

Bijna iedereen heeft wel eens van de legitieme portie gehoord. Populair gezegd betreft dit de aanspraak die een kind op zijn minst heeft in de nalatenschap van zijn ouder. De legitieme portie komt onder andere aan de orde als een kind is onterfd, of als een kind krachtens het testament minder krijgt dan zijn legitieme portie. Met een beroep op de legitieme portie kan hij zorgen dat hij die toch krijgt. Wat echter weinigen weten is dat op grond van de Nederlandse erfwet de echtgenoot van een overledene ook een soort legitieme portie heeft. In Nederland komt het nauwelijks voor dat een echtgenoot hierop een beroep moet doen. De Nederlandse notaris heeft een belangrijke taak in de sfeer van preventie, door met zijn kennis van de Nederlandse wet de vermogensrechtelijke situatie van het echtpaar te overzien voordat er een testament wordt getekend. Dat is precies de reden waarom ik denk dat ik een dergelijke situatie in Spanje juist wel een keer ga tegenkomen. Sterker nog: onlangs was het bijna zover!

Verschuiving: van het belang van de kinderen, naar het belang van de echtgenoot

Toen op 1 januari 2003 de oude Nederlandse erfwet (het oude boek 4 BW) werd vervangen door een nieuwe, was de tijd nog net niet rijp voor afschaffing van de legitieme portie van kinderen. Maar in de nuchtere Hollandse opvattingen viel een tendens in die richting wel degelijk te bespeuren. Daar tegenover stond – toen al – de duidelijk te bespeuren tendens richting een verder gaande bescherming van het erfrechtelijk belang van de echtgenoot. De ‘legitieme’ van de echtgenoot die op 1 januari 2003 werd geboren was daar een vrucht van.

Vruchtgebruik

De legitieme van de langstlevende echtgenoot bestaat uit een aanspraak op vruchtgebruik, te weten:

a. een vruchtgebruik op de echtelijke woning en de inboedel, en/of;

b. een vruchtgebruik op andere goederen dan de echtelijke woning en inboedel voorzover daaraan behoefte bestaat ter verzorging;

Ad a. vestiging van een vruchtgebruik op de echtelijke woning en de inboedel

In zijn algemeenheid geldt dat de langstlevende hierop aanspraak kan maken indien hij op grond van het testament niet of niet de enige rechthebbende is op de echtelijke woning. Bijvoorbeeld in het geval:

1. hij is onterfd;
2. de echtelijke woning en inboedel is vermaakt aan een ander dan de echtgenoot (bijvoorbeeld aan een van de kinderen). Het recht op vruchtgebruik van de echtgenoot gaat dan voor.

De echtgenoot die aanspraak wil maken op een dergelijke vruchtgebruik dient dit te doen binnen 6 maanden na het overlijden.

Ad b. vestiging van een vruchtgebruik op andere goederen

Om (ook) het vruchtgebruik van andere goederen te kunnen krijgen dient de langstlevende echtgenoot de verzorgingsbehoefte aan te tonen/aannemelijk te maken bij de rechter. De echtgenoot moet in de kosten van levensonderhoud, en in verzorging, opvoeding en studie van eventuele kinderen kunnen voorzien. Dit vruchtgebruik heeft derhalve het karakter van een soort postume alimentatie. De echtgenoot die aanspraak wil maken op dit vruchtgebruik dient dit echter te doen binnen 1 jaar na het overlijden.

Spaanse praktijk

Onlangs kwam ik in mijn praktijk een situatie tegen waarin een terminale man bleek ooit in het verleden in Spanje zijn laatste testament had laten maken. Het echtpaar was onder huwelijksvoorwaarden gehuwd (hetgeen zij niet eens meer wisten), en al het bezit stond op naam van de man. Er zat nogal wat vermogen vast in de Spaanse woning en de Spaanse notaris had blijkbaar bedacht dat er Spaanse erfbelasting kon worden bespaard met ‘standaard-modelletje’ vruchtgebruiktestament. De vrouw zou op grond van dit testament niets anders krijgen dan een vruchtgebruik van de Spaanse echtelijke woning. De rest van de nalatenschap, waaronder de blote eigendom van de Spaanse woning, zou aan de kinderen toekomen. Maar de vrouw had zelf geen vermogen! Nog juist vóór zijn overlijden heb ik zijn testament kunnen wijzigen en kunnen voorkomen dat zijn echtgenoot nog slechts via de rechter een vruchtgebruik van de andere bezittingen (sub b) had kunnen vorderen om in haar verzorging te kunnen voorzien.

R.L. (Renato) Zanardi,notaris en estate planner in Spanje

Publicatiedatum: 10 maart 2016