Langstlevende (testament) onder de zon – voor niet-residenten

De doorsnee gehuwde Nederlander met kinderen wil vooral de echtgenoot zoveel mogelijk verzorgd achterlaten en vindt dat de kinderen maar moeten wachten tot hun langstlevende ouder overlijdt. Deze blijkbaar echt Nederlandse opvatting heeft ertoe geleid dat zéér veel ‘langstlevende testamenten’ zijn gemaakt. Onder een langstlevende testament versta ik in dit kader: een testament op grond waarvan de overlevende echtgenoot alle eigendommen op naam kan krijgen, zonder dat hiervoor medewerking, toestemming of goedkeuring van de (stief)kinderen nodig is. Vanaf 1 januari 2003 bestaat er zelfs een wettelijke langstlevende regeling voor echtparen die geen testament hebben gemaakt, de zogenaamde ‘wettelijke verdeling’. De vraag is echter of en dergelijk traditioneel Nederlands langstlevende testament of de zo even genoemde wettelijke verdeling wel zo gunstig voor Nederlanders die een vakantie huis in Spanje bezitten?

Uitvoerbaarheid in Spanje

Nederlandse langstlevende testamenten zijn juridisch gezien doorgaans prima uitvoerbaar in Spanje. De echtgenoot verkrijgt dan – net als in Nederland – alle bezittingen en schulden. De waarde van de ‘kindsdelen’ wordt door de echtgenoot aan de kinderen levenslang schuldig gebleven. Ook als een deel van de bezittingen in Spanje staat wordt dit niet anders.

Erfbelasting in Nederland

De op grond van deze schuldverhouding door de kinderen ‘geërfde’ vorderingen op de (stief)ouder worden door Nederlandse fiscus als een échte erfenis gezien, en als zodanig op waarde geschat en belast met erfbelasting. De langstlevende schiet deze belasting voor, en brengt deze in mindering op de vordering van het kind. De echtgenoot is vaak ook voor een “kindsdeel” gerechtigd, maar in Nederland meestal vrijgesteld van erfbelasting. De langstlevende-vrijstelling bedraagt – de diverse mitsen en maren even daargelaten – namelijk 627.000 euro (2014).

Erfbelasting in Spanje

De Spaanse fiscus ziet het heel anders!. Wegens de verwantschap worden schuldverhoudingen tussen ouders en kinderen fiscaal niet erkend. De echtgenoot krijgt alle bezittingen op naam en moet dus – zo vindt de Spaanse fiscus – worden belast als enig erfgenaam. Dit leidt tot hoge erfbelastingheffing in Spanje. De echtgenoot erft immers in zijn/haar eentje een hoog bedrag, het Spaanse erfbelastingtarief is van toepassing per individuele verkrijging, is sterk progressief (hoe hoger het bedrag, hoe hoger het tarief) en de echtgenoot die geen Spaans resident is heeft – in tegenstelling tot in Nederland – geen grote vrijstelling (ongeveer 16.000 euro)

Als de kinderen – zoals in Nederland het geval is – zouden worden geacht mee te erven, zou het totale erfbelasting bedrag in Spanje veel lager zijn, maar dat krijgen we niet voor elkaar met een standaard Nederlands langstlevende testament, tenzij de vorderingen van de kinderen niet worden schuldiggebleven maar direct worden afgelost. Maar dat ligt natuurlijk niet in de lijn van de langstlevende-gedachte.

Bovendien hebben we te maken met een dubbele erfbelastingheffing op de Spaanse vakantiewoning (Spaanse en Nederlandse erfbelasting). De Nederlandse Successiewet (erfbelasting) kent een regeling ter voorkoming (lees: teruggave) van dubbele erfbelasting, maar die biedt in het geval van een standaard Nederlands langstlevende testament geen soelaas. De vraag of ‘dubbele erfbelasting’ aan de hand is, wordt namelijk per erfgenaam afzonderlijk bezien. Aangezien de vorderingen die de kinderen erven in Spanje niet worden belast, kan vanuit Nederlands perspectief gezien geen erfbelasting worden ‘terug gegeven’. Hetzelfde geldt voor hetgeen de echtgenoot erft. Die erfenis is in Nederland meestal volledig vrijgesteld (wegens de hiervoor genoemde forse vrijstelling), zodat Nederland wederom tot de conclusie komt dat er geen erfbelasting kan worden teruggegeven. Gevolg: die mooie regeling ter voorkoming van dubbele belasting wordt totaal niet benut!

Maar dan zijn we er nog niet! Bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot worden de zo even genoemde erfrechtelijke schulden aan de kinderen niet als echte schulden in aftrek genomen ter bepaling van het saldo van de nalatenschap. Het gehele vermogen dat de langstlevende ten tijde van zijn/haar overlijden onder zich had wordt (zonder aftrek van die schulden) belast bij de kinderen. De vrijstellingen voor de kinderen stellen weinig voor (wederom ongeveer 16.000 euro/pp).

Een rekenvoorbeeld

Stel:

Nederlands echtpaar met 3 in Nederland wonende kinderen; gehuwd in gemeenschap van goederen; vakantiehuis ter waarde van 500.000 euro; Nederlands langstlevende testament. De man overlijdt in 2014. In Spanje is de weduwe fiscaal gezien enig erfgename (zie de uitleg hiervoor). De Spaanse erfbelasting over het halve huis (waard €250.000) bedraagt €40.000. Bij spreiding van die €250.000 over de 4 erfgenamen (€62.500/pp) zou dit in totaal “slechts” €18.000 zijn geweest!

Vervolgens overlijdt moeder in 2011. De gehele woning ad €500.000 wordt nu in Spanje belast bij de drie kinderen (over €166.666/pp), hetgeen hen in totaal €46.600 erfbelasting kost. Die €500.000 is dus op de kinderen overgegaan tegen (40.000 + 46.600=) €86.600 erfbelasting (17%). Als de kinderen echter in de ‘eerste ronde’ fiscaal gezien hadden mee-geërfd, dan zou het vermogen van moeder in de ‘tweede ronde’ slechts €312.500 hebben bedragen. (€500.000 minus de 3 kindsdelen van elk €62.500 in de eerste ronde). Verkrijging per kind in de tweede ronde dan: €104.000; Spaanse erfbelasting in totaal €31.500. De totale Spaanse heffing in de eerste en tweede ronde bedraagt dan “slechts” €50.000 (10%)! Besparing: 36.600 euro (7%)! Het moge duidelijk zijn dat de Spaanse fiscus – vooral in deze crisisjaren – erg blij is met de traditionale langstlevende testamenten.

Maatregelen

Uitkeren van echte eigendom of contanten is natuurlijk geen oplossing om de kinderen al in de eerste ronde ook fiscaal gezien in de Spaanse vererving en erfbelasting te kunnen betrekken (in het kader van ‘spreiden is besparen!). De zo populaire langstlevende regeling beoogd immers juist vroegtijdige uitkering aan kinderen te voorkomen. De ‘echte oplossing’ kan slechts worden bereikt door een goed testament met voldoende ‘tools’ voor een (te zijner tijd) fiscaal-strategisch slimme afwikkeling in Spanje. Het komt erop neer dat de kinderen een echte erfenis moeten krijgen (geen papieren vorderingen op de (stief)ouder), zodat zij ook in de Spaanse erfbelasting kunnen worden betrokken, maar dat desondanks de ijzersterke positie van de langstlevende gehandhaafd blijft.

We hebben het dan over een langstlevende-testament, met een stukje maatwerk Spanje-hoofdstuk, en een begeleiding in Spanje direct na het overlijden die de fiscale mogelijkheden van het testament in klinkende munt (lees: erfbelastingbesparing) omzet. Het antwoord ligt voor 50% in het testament, en voor 50% in een slimme afwikkeling waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die het testament biedt. Voor zo’n testament kunt u alleen bij een Nederlandse notaris terecht die weet hoe het fiscaal in Spanje werkt. Voor de afwikkeling kunt u alleen bij een Nederlandse notaris terecht die in Spanje over een degelijk en professioneel netwerk beschikt, aan de autoriteiten kan uitleggen hoe het Nederlands erfrecht op de essentiele onderdelen werkt, en weet hoe het er in Spanje praktisch en fiscaal gezien aan toegaat.

mr. R.L. Zanardi, Nederlandse notaris en international estateplanner in Spanje