(3/16) RECHTSKEUZE – WELKE ERFWET GELDT: DE NEDERLANDSE OF DE SPAANSE?

De rechtskeuze volgens de Europese Erfrechtverordening

Deel 3 van deze serie van 16 artikelen is wellicht “oude wijn in nieuwe zakken”. Hierover is immers al zo veel geschreven. Maar ja… “herhalen is de kracht van het onderwijs”, en in het belang van een consistente opbouw van deze artikelenserie kan dit stukje theorie niet worden overgeslagen. Dus daar gaat ie weer …

Het woonplaatsbeginsel als hoofdregel

Kort samengevat komt het sinds de inwerkingtreding van de Europese erfrechtverordening (17 augustus 2015) op het volgende neer:  woont de overledene in Nederland, dan is het Nederlands erfrecht op zijn gehele nalatenschap van toepassing, en derhalve ook op de vererving van een eventuele Spaanse (vakantie)woning. Woonde hij echter voorafgaande aan zijn overlijden feitelijk in Spanje dan is het Spaanse erfrecht van toepassing op zijn gehele nalatenschap, en derhalve ook op de vererving van zijn eventuele bezittingen in Nederland of andere landen van Europa (behoudens Engeland, Ierland en Denemarken). Wellicht ten overvloede: erfrecht (juridisch recht) is iets anders dan successierecht casu quo erfbelasting (fiscaal recht).

De rechtskeuze als uitzonderingsregel

Op de hiervoor geformuleerde hoofdregel (de wet van de woonplaats van de overledene) bestaat slechts één uitzondering: de rechtskeuze. Met andere woorden: ondanks dat de overleden Nederlander feitelijk in Spanje woonachtig was, zijn toch de Nederlandse erfrechtregels van toepassing op al zijn bezittingen (inclusief zijn Spaanse bezit) indien hij voorafgaande aan zijn overlijden een testament heeft gemaakt waarin hij uitdrukkelijk bepaalt dat het Nederlandse erfrecht op zijn nalatenschap van toepassing zal zijn. Voor meer informatie over de Europese erfrechtverordening, de hoofdregel van het woonplaatsbeginsel, en de mogelijkheid van een testamentaire rechtskeuze, lees bijvoorbeeld ook het artikel met de titel “Pensionado’s in Spanje: de uitzondering in de Europese erfrechtverordening wordt regel” op deze website .

“De rechtskeuze is een ‘must’ voor elke Nederlander met bezit in Spanje”

Voor het verzorgd achterblijven van de langstlevende echtgenoot is het van ‘levensbelang’ dat hij of zij alle bezittingen in volle eigendom kan verkrijgen.Als een overleden Nederlander feitelijk in Spanje woonde en geen testamentaire rechtskeuze heeft uitgebracht voor het Nederlandse erfrecht, is het Spaanse erfrecht van toepassing op zijn nalatenschap en lukt dit niet in de gevallen waarin de overledene kinderen of ouder(s) nalaat. Volgens het Spaanse erfrecht hebben kinderen of – als die ontbreken – de ouders  namelijk ‘dwingende’  aanspraken op de nalatenschap. Deze aanspraken kunnen op geen enkele wijze worden geblokkeerd of uitgesteld; ook niet door hiervoor een tekst op te nemen in een testament. Alleen als een rechtskeuze voor het Nederlands erfrecht in dit testament is opgenomen zijn de aanspraken van kinderen véél minder sterk, en kan er met dit testament voor worden gezorgd dat de achterblijvende echtgenoot de kinderen niet hoeft uit te betalen. Ouders hebben op grond van het Nederlandse erfrecht sowieso al heel lang geen enkele dwingende aanspraak op de nalatenschap van een overleden kind.

Wie als Nederlander bewust nalaat in een testament een rechtskeuze voor Nederlands recht op te nemen moet hiervoor dus wel héél bijzondere redenen hebben. Ik kan ze niet verzinnen. Onthoud: alles wat in een testament onder het Spaanse erfrecht mogelijk is kan namelijk óók met een testament onder het Nederlandse erfrecht, maar andersom niet!

Advies: altijd een rechtskeuze voor Nederlands recht

Indien u de Nederlandse nationaliteit heeft én bezit in Spanje, zorg dan dat er altijd een rechtskeuze voor Nederlands erfrecht in uw testament is opgenomen, ook al gaat het slechts om een Spaanse vakantiewoning en woont u feitelijk nog gewoon in Nederland. De ervaring leert namelijk dat deze categorie mensen steeds vaker en langer in Spanje gaan verblijven naarmate de leeftijd vordert. Onbewust loopt u in dat geval het risico dat na het overlijden van een echtgenoot een ‘belanghebbende’ zou kunnen stellen dat u feitelijk meer in Spanje woonde dan in Nederland, waardoor – bij gebreke van een rechtskeuze – zomaar het Spaanse erfrecht van toepassing zou kunnen zijn. Een kind of ouder waarmee de verhoudingen gebrouilleerd zijn ziet dan wellicht zijn kans schoon om zich op de ‘Spaanse legitieme portie’ te beroepen. Deze Spaanse legitieme portie geldt dan ten aanzien van uw gehele nalatenschap (!), en niet alleen ten aanzien van het Spaanse deel van uw bezittingen. De opeisbaarheid van deze legitieme portie kan in dit geval niet worden uitgesteld, waardoor de langstlevende echtgenoot mogelijk met een enorm probleem achterblijft.

Lees nu column nr. 4: ‘Overlijden zonder testament – het Nederlandse wettelijke erfrecht‘

R.L. (Renato) Zanardi, notaris in Nederland en estate planner in Spanje

* Dit artikel is een update van het artikel van 16 januari 2014