Kan een kind zijn erfdeel opeisen?

Publicatiedatum 19 december 2012. Gepubliceerd onder de titel: ‘ Toveren is meesterwerk’

De aanleiding van mijn eerdere artikel “De stiefouder-situatie: “na het zoet, komt het zuur!” betrof een recente uitspraak van het Gerechtshof Den Haag. U kunt dit artikel nalezen op www.erfrechtinspanje.nl. En ik krijg er lol in! Voor dit artikel put ik mijn inspiratie uit een uitspraak van Rechtbank Dordrecht (d.d. 21 november 2012). Het gaat in deze rechtbankuitspraak om de opeisbaarheid van het erfdeel van een kind. Ook hier blijkt weer dat mijn eerdere waarschuwing niet uit de lucht zijn gegrepen (zie mijn eerdere artikel ‘Toveren is meesterwerk’ d.d. 16 september 2010). De langstlevende echtgenoot moest in laatstgemelde rechtbankuitspraak – ondanks de aanwezigheid van een langstlevende-testament – tot uitkering van het erfdeel overgaan. Reden: het ontbreken van de desbetreffende ‘toverformule’ in het langstlevende-testament.

De kracht van Nederlandse langstlevende testamenten is mede gelegen in het uitstellen van de aanspraken van de kinderen totdat hun langstlevende ouder ook is overleden. Maar dan moeten wel precies de juiste woorden in het testament worden gebruikt.

Artikel 82 boek 4 van het Nederlands Burgerlijk Wetboek luidt:

“Een erflater kan aan een uiterste wilsbeschikking ten behoeve van zijn (…) echtgenoot de voorwaarde verbinden dat de vordering van een legitimaris, voorzover deze ten laste zou komen van de echtgenoot, eerst opeisbaar is na diens overlijden”.

In normaal Nederlands komt dit op het volgende neer. Het kind dat op grond van het langstlevende-testament van zijn eerstoverleden ouder moet wachten op uitkering van zijn erfdeel tot zijn langstlevende ouder is overleden zou in theorie zijn ‘legitieme portie’ kunnen inroepen. Het vervolgens inroepen van de legitieme portie door het kind zou in beginsel inhouden dat het kind recht krijgt op uitkering van de helft van zijn kindsdeel “vrij en onbezwaard”. “Vrij en onbezwaard” houdt in dat er geen beperkingen kunnen worden gesteld aan de vrije uitkering van deze legitieme portie, ook niet aan het tijdstip van opeising. Het hiervoor gemelde artikel 82 maakt hier echter een uitzondering op, onder strikte voorwaarden wel te verstaan! De opeisbaarheid van de legitieme portie kan met inachtneming van artikel 82 namelijk toch worden uitgesteld in het belang van de langstlevende echtgenote, mits dit uitdrukkelijk in het testament is opgenomen. Dit geldt ook indien een kind krachtens het langstlevende-testament is onterfd. Welnu, van dat laatste was in casu sprake, en de notaris die in de genoemde rechtbankuitspraak een hoofdrol speelde had deze ‘toverformule’ per ongeluk achterwege gelaten. De notaris verklaarde dat de toverformule – tussen de regels van het testament door – toch gelezen kon worden. De rechter was echter onvermurwbaar: de woorden moeten in het testament staan!

In Nederland kan deze fout alleen voorkomen door een ongelukje. Nederlandse notarissen kunnen dit soort regels namelijk wel dromen. Ze zijn als enige hiervoor wettelijk verantwoordelijk en aansprakelijk. Het gaat hier echter om Nederlands erfrecht, en dat geldt daarom niet voor Spaanse notarissen. De doorsnee Spaanse notaris moet dit soort dingen ingefluisterd krijgen door de ‘testateur’ of van diens adviseur. Nu zijn Nederlandse notarissen of ‘echte’ notarieel juristen die hierin kunnen adviseren aan de Costa’s erg dun gezaaid. Adviseren op dit gebied gebeurt dan vaak door ander volk. Het ‘ongeluk’ zit daarmee niet meer in een ‘klein hoekje’ (zie mijn eerdere artikel: ‘Niet gehinderd door enige kennis’). Het is daarom in beginsel onverstandig om het passeren van een Nederlands-erfrecht-testament aan een Spaanse notaris over te laten. De laatste controle ontbreekt volledig. Er zijn bovendien wel tientallen andere voorbeelden te noemen van ‘toverformules’ die het verschil maken tussen een goed of een waardeloos Nederlands-erfrecht-testament. Toveren is ‘meesterwerk’.

Auteur: meester R.L. Zanardi (Nederlandse notaris en estate planner in Spanje)