(4/16) OVERLIJDEN ZONDER TESTAMENT – HET NEDERLANDSE WETTELIJKE ERFRECHT

Voordat ik in de volgende columns stapsgewijs de ingrediënten van het optimale testament voor Nederlanders met bezit in Spanje behandel, ligt het voor de hand om eerst aandacht te besteden aan het overlijden zonder testament. De wet schrijft in dat geval volledig voor hoe de vererving plaatsvindt. Woonde de overledene feitelijk in Nederland, dan is de Nederlandse wet bepalend. Was Spanje de feitelijke woonplaats, dan is dat de Spaanse wet (zie deel 3/16 van deze artikelenserie). Dit ‘wettelijke erfrecht’ wijst dan ook de erfgenamen aan. Alleen al daarin verschillen het Spaanse en Nederlandse erfrecht, en daar blijft het niet bij.

Het Nederlandse wettelijke erfrecht: ‘de wettelijke verdeling’

Bij afwezigheid van een testament wijst het Nederlandse wettelijke erfrecht de echtgenoot en de kinderen tot erfgenamen aan, ieder voor een gelijk aandeel.
Wat écht bijzonder is aan het Nederlandse wettelijke erfrecht – ook internationaal bezien – is dat in dat geval ook de verdeling van de bezittingen tussen de echtgenoot en de kinderen dwingend door de wet wordt opgelegd. Op grond van deze zogenaamde ‘wettelijke verdeling’ worden álle bezittingen (en schulden) toegedeeld aan de echtgenoot. Door het simpele feit van het overlijden van een echtgenoot is de andere echtgenoot dus eigenaar geworden van alles, zonder dat hiervoor enige medewerking, toestemming of goedkeuring van de kinderen nodig is geweest.

De echtgenoot wordt derhalve ‘overbedeeld’. De kinderen zijn ook erfgenamen, maar worden ‘onderbedeeld’.  De wettelijke verdeling lost dit echter op door aan de kinderen een vordering op de echtgenoot toe te kennen. Deze vordering houdt voorts in dat de kinderen het bedrag (de waarde) van hun erfdeel tegoed houden tot de echtgenoot overlijdt. Deze vordering stellen zij dan dus in jegens de erfgenamen van de echtgenoot. Mogelijk zijn zij dat zelf, maar dat hoeft uiteraard niet. Die echtgenoot kan immers ook de stiefouder zijn van de kinderen. Dat die stiefouder wellicht net zo oud is als de kinderen maakt de rechtsgevolgen van de wettelijke verdeling niet anders. De kinderen kunnen de vordering op de langstlevende echtgenoot – wie dit ook moge zijn – niet eerder opeisen!

Zij die de wettelijke verdeling een goede regeling vinden, kunnen deze ook in hun testament van toepassing verklaren, bijvoorbeeld indien zij nog andere wensen hebben die vastlegging in een testament behoeven. Denk bijvoorbeeld aan een regeling voor gelijktijdig overlijden, het overlijden van de langstlevende echtgenoot, of een regeling waardoor schoonzonen en schoondochters worden ‘uitgesloten’.  Bovendien kunnen in een dergelijk testament de rechtsgevolgen van de wettelijke verdeling – binnen bepaalde grenzen – aan persoonlijke wensen worden aangepast.

Aandachtspunten bij de ‘wettelijke verdeling’.

1. de wettelijke verdeling is ingevoerd per 1-1-2003, maar is bedoeld voor degenen die geen testament hebben. Een bestaand testament – ook van vóór die datum – gaat altijd voor op de wettelijke regeling.
2. Testamenten die in Spanje worden opgesteld (bij een Spaanse notaris) zien meestal specifiek op de Spaanse bezittingen. De wettelijke verdeling is dan niet van toepassing op deze Spaanse bezittingen. Een afzonderlijk Spaans testament is sowieso NOOIT verstandig! Voor meer info hierover: lees deel 1 en 2 van het artikel “Een testament naar Nederlands recht maken, in Spanje of in Nederland?” op onze website.
3. Fiscaal gezien worden in Spanje alleen degenen die feitelijk de bezittingen in eigendom ontvangen als erfgenamen erkend. Bij een wettelijke verdeling is dat (alleen) de echtgenoot, ook al zijn de kinderen juridisch gezien mede-erfgenamen. Als gevolg hiervan kan slechts de erfbelastingvrijstelling van de echtgenoot worden benut, en blijven de erfbelastingvrijstellingen van de kinderen (die net zo hoog zijn!) volledig onbenut. Ook is in dat geval het gemiddelde belastingtarief hoger dan in het geval de nalatenschap over meer personen (echtgenoot én kinderen) wordt verspreid. Het Spaanse erfbelastingtarief is namelijk sterk progressief. Zie ook “Woning in Spanje – Het langstlevende testament“.
4. De wettelijke verdeling is nagenoeg dwingend van aard. De echtgenoot kan toedeling van alle eigendommen slechts weigeren indien dit binnen 3 maanden na het overlijden via een officiële verklaring gebeurt. Deze termijn blijkt in de praktijk veel te kort. Afwijken van de wettelijke verdeling is vaak de enige manier om Spaanse erfbelasting te voorkomen (zie punt 3), maar de erfgenamen zitten vaak pas na verloop van die 3 maanden aan tafel bij de notaris.
5. Als de overledene geen testament had, en een belanghebbende aantoont dat de overledene feitelijk meer in Spanje woonde dan in Nederland, is het Spaanse erfrecht van toepassing, en is de Nederlandse wettelijke verdeling dus niet van toepassing. Zie ook het artikel “Wat u moet weten over de Europese erfrechtverordening – Inwerkingtreding 17 augustus 2015“

Conclusie

De Nederlandse wettelijke verdeling is minder geschikt bij Spaans bezit.

23-10-2016

R.L. (Renato) Zanardi, notaris in Nederland en estate planner in Spanje

> lees nu het volgende artikel uit deze artikelenreeks: ‘(5/16) Overlijden zonder testament – Het Spaanse wettelijke erfrecht‘.