12. Nalatenschap in Spanje (1) Het juridische gedeelte

Vaak wordt gezegd dat de afwikkeling van een nalatenschap een simpele aangelegenheid is. Het tegendeel is waar. De afwikkeling bezorgt erfgenamen doorgaans veel hoofdbrekens, en dit in een voor hen toch al niet zo makkelijke periode. Wat komt er allemaal kijken bij het afwikkelen van een nalatenschap? Welke problemen kunnen zich voordoen? In dit korte artikel probeer ik de lezer een waarheidsgetrouwe indruk te geven.

Testament?

Het begint bij de vaststelling van wie gerechtigd zijn tot de nalatenschap en in welke mate. Is er een testament? Zoniet, dan wijst de wet de erfgenamen aan. Maar welke wet? De Nederlandse of de Spaanse? Indien er geen testament is, is het antwoord op deze vraag afhankelijk van feitelijke omstandigheden. De Nederlander die geen testament gemaakt heeft, heeft die beslissing mogelijk gebaseerd op het Nederlandse erfrecht, op grond waarvan het maken van een testament vaak niet nodig is. Dan is uiteraard niet gerealiseerd dat de gevolgen heel anders luiden als op grond van de omstandigheden het Spaanse recht op zijn nalatenschap van toepassing is. Voor de adviseur is dan een zware taak weggelegd. Met in achtneming van de Spaanse wet zal hij trachten om – in overleg met alle erfgenamen – een resultaat te bereiken dat de wensen van de erflater zoveel mogelijk benadert. Een moeilijke opgave. Hebben sommige erfgenamen namelijk op grond van het Spaanse erfrecht sterkere rechten verkregen, dan zullen zij niet altijd even makkelijk afstand hiervan doen. Als bijvoorbeeld broers of neven (bloedverwanten in de zijlijn) op grond van het Spaanse recht erfgenamen zijn, zijn de rapen helemaal gaar. De Spaanse notaris is namelijk niet bevoegd om voor een dergelijke nalatenschap de akte van verdeling op te maken. Slechts de Spaanse rechter is in dit geval bevoegd. U kunt zich voorstellen wat dit betekent voor de eenvoud en snelheid waarmee deze nalatenschap kan worden afgewikkeld. Wie had dit alles van te voren gedacht? De erflater blijkbaar niet, want dan had hij wel een testament gemaakt.

Geen testament

Maar ook de aanwezigheid van een testament is allerminst een garantie voor een eenvoudige afwikkeling. Ook dan is te vaak onzeker welk recht op de nalatenschap van toepassing is, omdat verzuimd is een duidelijke rechtskeuze in het testament op te nemen. Zo is een Nederlands testament dat moet worden uitgevoerd als op de nalatenschap het Spaanse recht van toepassing is vaak nog rampzaliger dan het ontbreken van een testament. Immers, de wensen van de erflater staan duidelijk op papier, maar even duidelijk is dat die wensen grotendeels niet, of mogelijk slechts met kunst en vliegwerk kunnen worden vervuld. De dwingende regels van het Spaanse recht walsen dwars door het testament heen. Het resultaat zal dan bepaald worden door de kwaliteit van de juridische begeleiding. Niet slechts de medewerking van alle erfgenamen is vereist, maar ook fiscale schade zal daarbij zoveel mogelijk moeten worden voorkomen. Van een eenvoudige afwikkeling is dan al lang geen sprake meer.

Dan is er nog de mogelijkheid dat er meerdere testamenten naast elkaar gelden. Nog altijd zijn er adviseurs die ten onrechte beweren dat wie bezittingen in Spanje heeft, naast een Nederlandse testament ook over een Spaans testament dient te beschikken. De meest dramatische variant is wel het Spaanse testament dat erfgenamen benoemt voor alleen de Spaanse bezittingen. Op grond van het Nederlandse erfrecht, is dit een verboden bepaling! Een erfgenaam kan namelijk slechts gerechtigd zijn tot de gehele nalatenschap, of een breukdeel daarvan. Als oplossing dient het Spaanse testament dan als onderdeel van het Nederlandse testament geïnterpreteerd te worden. Dit lukt wel als de neuzen van de erfgenamen dezelfde kant op wijzen, maar owee als dat niet zo is. Een bindende interpretatie kan dan immers slechts door de rechter worden vastgesteld. Een snelle afwikkeling is dan gewoon onmogelijk; jaren zal men hiervoor moeten uittrekken, om maar niet te spreken van de kosten.

Overige kwesties

Denkt u verder bijvoorbeeld eens aan de situatie die ontstaat als een man overlijdt die eerder heeft geërfd van zijn overleden vrouw, en vervolgens opnieuw getrouwd is. Ten aanzien van de eerdere erfenis zal in het betreffende testament niet zelden zijn bedongen dat deze altijd privé blijft, en dus niet tot de gemeenschap van goederen van de man (en zijn nieuwe echtgenote) zal kunnen behoren. De kinderen die zijn geboren uit het eerdere huwelijk zullen er op staan dat dit beding wordt nagekomen. Maar wat als in het tweede huwelijk de echtgenoten dit vermogen niet strikt apart hebben gehouden. De langstlevende echtgenote en haar stiefkinderen zullen alsdan tot een compromis moeten komen. Een goede juridische begeleiding is daarvoor onontbeerlijk. Tenslotte zijn er nog de “gewone” probleemgevallen: de zogenaamde “ruzieboedels”. U kunt zich de problemen dan wel voorstellen, wetende dat voor de verdeling van een nalatenschap doorgaans medewerking van alle erfgenamen nodig is. Testamentair had dit goed kunnen worden geregeld. Maar wat als de erflater de problemen niet heeft voorzien, of niet goed geadviseerd is. Een standaardtestament is dan achteraf toch duurkoop geweest.

Conclusie

Er is maar een manier om te bewerkstelligen dat de afwikkeling van uw nalatenschap zo eenvoudig mogelijk kan plaatsvinden. Namelijk door hieraan bij leven voldoende aandacht te besteden, onder begeleiding van iemand die alle ins en outs van het op uw nalatenschap toepasselijke recht kent, en bovendien bekend is met de eisen die aan een dergelijke “nalatenschaps-planning” worden gesteld nu uitvoering hiervan voor een belangrijk deel in Spanje zal dienen plaats te vinden. Voor het eerste is in ieder geval een Nederlandse notaris nodig met tevens kennis van de Spaanse praktijk. Voor het tweede is iemand nodig die kennis heeft van de Spaanse juridische en fiscale afwikkelingspraktijk.